Październik to okres niezwykle ważny dla nauki akademickiej – oprócz wydziałowych inauguracji, powrotu studentów na uczelnie oraz pierwszych zajęć każdego roku poznajemy w tym okresie laureatów Nagrody Nobla.

Od trzech lat ciężar tych doniesień rozkłada się pomiędzy Sztokholm a Warszawę. Centrum Współpracy i Dialogu Uniwersytetu Warszawskiego organizuje bowiem Tydzień Noblowski – wydarzenie, podczas którego wybitne osiągnięcia noblistów są objaśniane przez kadrę akademicką z UW. Przedstawię tu więc dokonania kilku laureatów tegorocznej nagrody.

FIZJOLOGIA LUB MEDYCYNA

Ile wiedzy daje nam papryczka chili?

Za odkrycie receptorów temperatury i dotyku nagrodzeni zostali David Julius i Ardem Patapoutian. David Julius wykorzystał kapsaicynę, ostry związek z papryczek chili, który wywołuje uczucie pieczenia, aby zidentyfikować czujnik reagujący na ciepło w zakończeniach nerwowych skóry. Ardem Patapoutian analizował komórki wrażliwe na nacisk, aby odkryć nową klasę czujników, które reagują na bodźce mechaniczne w skórze i narządach wewnętrznych. Te przełomowe odkrycia zapoczątkowały intensywne działania badawcze, które doprowadziły do szybkiego wzrostu świadomości na temat tego, w jaki sposób nasz układ nerwowy wyczuwa ciepło, zimno i bodźce mechaniczne.

– Poznanie tych receptorów, mechanizmu działania doznania temperatury i dotyku, będzie bardzo ważnym narzędziem w walce z czymś, co staje się coraz większym wyzwaniem dla współczesnej medycyny – chorobami, które wiążą się z zaburzeniami czucia – stwierdza prof. Anna Kostera-Pruszczyk z Katedry i Kliniki Neurologii CSK UCK WUM.

FIZYKA

Nagroda w dobrym klimacie

Syukuro Manabe, Klaus Hasselmann i Giorgio Parisi zostali uhonorowani za przełomowy wkład naukowy w zrozumienie złożonych systemów fizycznych, a konkretnie modelowanie klimatu Ziemi, ilościowe określanie zmienności i wiarygodne przewidywanie globalnego ocieplenia. Naukowcy położyli podwaliny pod zdobywanie wiedzy na temat klimatu i tego, jak ludzkość na niego wpływa.

– Klimat jest układem chaotycznym, rozumianym jako zjawisko, w którym minimalna różnica z sytuacji początkowej doprowadza do zupełnie innej sytuacji końcowej. Jak ołówek stojący na szpicu. Gdy przesuniemy go minimalnie w jedną lub drugą stronę, sytuacja jest zupełnie inna. Układy chaotyczne i znajdowanie dla nich minimów są niezwykle ważne, ponieważ nabierają coraz większej wagi, także w kontekście klimatu. Chociaż układy te są bardzo trudne do opisania, to właśnie ze względu na ich zastosowanie w obszarze klimatu – przewidywania stanu oceanów, temperatury, rozkładu dwutlenku węgla – mają ogromną wagę praktyczną – mówi prof. Krzysztof A. Meissner z Instytutu Fizyki Teoretycznej Wydziału Fizyki UW.

CHEMIA

Wielkie wyróżnienie za małe cząsteczki

Liczne branże są zależne od zdolności do konstruowania cząsteczek, które mogą tworzyć elastyczne i trwałe materiały, magazynować energię w bateriach lub hamować postęp chorób. Ta praca wymaga katalizatorów, czyli substancji, które kontrolują i przyspieszają reakcje chemiczne, nie stając się częścią produktu końcowego. Naukowcy od dawna uważali, że zasadniczo dostępne są tylko dwa rodzaje katalizatorów: metale i enzymy. Benjamin List i David MacMillan zostali docenieni przez Komitet Noblowski, ponieważ w 2000 roku niezależnie od siebie opracowali trzeci rodzaj katalizy – asymetryczną organokatalizę, która opiera się na małych cząsteczkach organicznych.

– Nagroda Nobla przyznana jest za odkrycie katalizatorów, czyli małych cząsteczek, które powodują, że zachodzą reakcje organiczne. Dzięki temu możemy uzyskiwać produkty potrzebne na przykład w farmacji czy przy produkcji kosmetyków – tłumaczy dr hab. Wiktor Lewandowski z Zakładu Chemii Organicznej i Technologii Chemicznej Wydziału Chemii UW.

LITERATURA

Laureat z Zanzibaru

Za bezkompromisową analizę skutków kolonializmu i losu uchodźcy w przepaści między kulturami Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury otrzymał Abdulrazak Gurnah. Gurnah dorastał na jednej z wysp Zanzibaru, zanim w latach 60. uciekł przed prześladowaniami i przybył do Anglii jako student. Opublikował dziesięć powieści oraz wiele opowiadań. Jest pierwszym czarnoskórym pisarzem, któremu przyznano nagrodę, od czasu Toniego Morrisona w 1993 roku.

– Jest to symptomatyczna wygrana w kontekście transferu międzykulturowego. Mamy tu także do czynienia z kwestiami tożsamościowymi. Laureat Nagrody Nobla jest depozytariuszem historii swojej ziemi. Jest współdziedzicem pewnego kontekstu, europejskiego kontekstu kulturowego, ale też tego kontekstu, z którego wychodzi – podkreśla dr Eliza Kącka z Instytutu Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki UW.

POKOJOWA NAGRODA NOBLA

Rosja i Filipiny

Za działania na rzecz obrony wolności słowa uhonorowani zostali Maria Ressa i Dmitrij Muratov. Dziennikarze ci podkreślają w swojej działalności, że demokracja i wolność prasy stoją w obliczu coraz bardziej niesprzyjających warunków. Maria Ressa ujawnia w swoich publikacjach nadużycia władzy, stosowanie przemocy i rosnący autorytaryzm w swoim rodzinnym kraju – Filipinach. Dmitrij Andriejewicz Muratow od dziesięcioleci broni zaś wolności słowa w Rosji, działając w coraz trudniejszych warunkach.

– Są to przedstawiciele dziennikarstwa z dwóch krańców świata – Filipin i Rosji. Każde z nich wskazuje na wartości, które są ważne dla Komitetu. Z jednej strony jest Rosja, czyli kraj europejski, z drugiej Filipiny – kraj globalnego Południa. To pokazuje, że problem wolności słowa i ekspresji wypowiedzi jest ważny we wszystkich zakątkach świata – wskazuje dr Justyna Nakonieczna-Bartosiewicz z Katedry Metodologii Badań nad Polityką Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW.

EKONOMIA

O skutku i przyczynie

Tegoroczni laureaci nagrody w dziedzinie ekonomii David Card, Joshua Angrist i Guido Imbens dostarczyli nowych spostrzeżeń na temat rynku pracy. Pokazali, jakie wnioski na temat przyczyny i skutku można wyciągnąć z naturalnych eksperymentów. Kluczem jest wykorzystanie sytuacji, w których przypadkowe zdarzenia lub zmiany polityki powodują, że poszczególne grupy ludzi są traktowane w różny sposób. Metoda ma przypominać badania kliniczne w medycynie.

– Nagrodę przyznano za dostarczenie metod analizy ekonomicznej w badaniach empirycznych, które pozwalają z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że jakiś czynnik powoduje takie, a nie inne następstwa, że nie jest to przypadkowa korelacja, że możemy na tym polegać. Wyznaczenie tych związków przyczynowych pozwoli budować silne fundamenty polityki gospodarczej – wyjaśnia dr hab. Michał Brzeziński z Katedry Ekonomii Politycznej Wydziału Nauk Ekonomicznych UW.