Minął miesiąc od akcji H&M promującej nową funkcję w aplikacji mobilnej, która miała pomóc w doborze odpowiedniego ubrania. Była ona reklamowana hasłem „Mężczyzna nie prosi o pomoc. Nie musi, bo…”.

Slogan spotkał się z ostrą reakcją internautów, którzy zarzucili marce umacnianie krzywdzących stereotypów. Krzysztof Rzepkowski opublikował post piętnujący zachowanie marki. „W zeszłym roku w Polsce niemal 6 tysięcy osób popełniło samobójstwo, z czego 4,6 tysiąca to mężczyźni” – podkreślił. Nie da się ukryć, że akcja promocyjna szwedzkiego sklepu jest nietrafiona. Po reakcji konsumentów H&M wydał oświadczenie, w którym przyznał się do błędu, i zobowiązał się do usunięcia plakatów z krzywdzącym sloganem. 

Cała sytuacja pokazuje wiele wątków, które rozgrywają się obecnie na płaszczyźnie przemian w obrębie definiowania męskości (a w szerszym kontekście – płci). Mamy tutaj do czynienia ze wzrostem świadomości na temat toksycznych cech przypisywanych mężczyznom. Widzimy opór wobec rekonstruowania stereotypowego obrazu męskości, które w naszym społeczeństwie nadal jest bardzo częste. To, że postrzegamy mężczyzn jako tych, którzy o nie proszą o pomoc, materializuje się właśnie w takich kampaniach. Jak możemy definiować męskość i czy w ogóle jesteśmy w stanie to zrobić? Skąd biorą się zakorzenione stereotypy i czemu nadal im podlegamy? Jakie tendencje możemy zauważyć w zmianach dotyczących postrzegania płci?

Chłopcy noszą niebieski! 

Od najmłodszych lat dzieciom wpaja się różne podziały, które mają przygotować je do życia w społeczeństwie. Na zasadzie binarności przyswajana jest wiedza o tym, co jest chłopięce, a co dziewczęce. Nietrudno znaleźć przykłady takiej dawki wiedzy. Przyglądając się półkom w sklepach z zabawkami, możemy spostrzec, że w dziale dla chłopców dominują te, które umacniają postrzeganie mężczyzn jako silnych, ambitnych, aktywnych. W ofercie znajdziemy plastikowe pistolety, drewniane miecze, zestawy odkrywców. Kiedy przeniesiemy wzrok na półkę z zabawkami dla dziewczynek, zobaczymy lalki, zabawkowe niemowlaki, zestawy kuchenne. W ten sposób uwaga dziewczynek od najmłodszych lat skupiana jest wokół życia domowego. Mają się bawić zabawkami, które przygotowują je do pełnienia roli matki, żony, opiekunki.

Ten prosty przykład jest jednym z wielu obszarów binarnego kategoryzowania dzieci. Negatywny wpływ na dziewczynki jest szeroko omawiany przez współczesne ruchy feministyczne. Mniej żywo dyskutowany jest wpływ owych zjawisk na chłopców, dla których nawet małe odchylenie od normy męskości może spowodować odrzucenie przez rówieśników. Ten proces jest determinowany przez kulturę, w jakiej dzieci są wychowywane. Z badań międzynarodowego projektu „Towards Gender Harmony” z 2021 roku wynika, że Polska zalicza się do krajów, w których męskość postrzegana jest w kategoriach kryzysu. Poczucie zagrożenia jest związane z potrzebą ciągłego udowadniania swojej męskości oraz możliwością szybkiej utraty statusu, kiedy jednostkowe zachowania jej nie potwierdzają.

O męskich stereotypach

Pomimo wielu zmian we współczesnej kulturze stereotypy dotyczące męskości nadal funkcjonują. Są one związane głównie z dominacją. Mężczyzna powinien być ambitny, aktywny i wykazywać się inicjatywą. Przekonaniu temu towarzyszy brak przyzwolenia na okazywanie słabości. Mężczyzna nie zastanawia się nad swoim zdrowiem psychicznym i jest niedostępny emocjonalnie. Ma wiele partnerek seksualnych i cały czas rozmawia o seksie, jest zawsze chętny na odbycie stosunku.

Można się zastanawiać, dlaczego te przeświadczenia nie pójdą do lamusa. Stosunki patriarchalne sytuują mężczyzn na górze hierarchii społecznej, więc część z nich nie widzi toksyczności wyżej zaprezentowanych cech ze względu na możliwość utraty dyskursywnej dominacji. Kolejnym powodem jest jednostkowa satysfakcja z realizacji norm. Gdy kultura dudni o „prawdziwej męskości” i głęboko internalizuje jej normy, jednostka może za tym podążać w celu realizacji społecznych oczekiwań. 

Męskość to nie monolit

Męskość różni się w zależności od kultury i przemian społecznych. W niektórych kulturach jej wyznacznikiem są długie włosy. Antyczne rzeźby, zgodnie z ówczesnym kanonem, przedstawiają zaś młodych mężczyzn z małymi penisami. Kiedyś był to wzór męskości, a w czasach współczesnych jest to wyznacznik mniejszej sprawności seksualnej (a co za tym idzie – mniejszej męskości). 

Ostatnie zmiany związane z rewolucją feministyczną zredefiniowały kobiecość, ale i to, co postrzegamy za płciowe. Kobiety dzięki zaangażowaniu w walkę o swoje prawa wypracowały nowy model postrzegania ich przez społeczeństwo. Nie wszyscy mężczyźni potrafią wykorzystać ten czas zachodzących zmian. Pojawiają się jednak ruchy promujące zdrową męskość. Przykładem są działania Grupy Performatywnej Chłopaki, która pokazuje różnorodne oblicza męskości i negatywny wpływ obowiązujących stereotypów.

Możemy być takimi mężczyznami, jakimi chcemy. Chudymi lub grubymi. Z bicepsami lub flaczkami. Adonisami lub Dionizosami. Mazgajami lub twardzielami. Bo rodzajów męskości jest tyle, ile jest nas.