Sytuacja osób LGBT+ w Polsce jest coraz gorsza – do takich wniosków doszli badacze i badaczki z Kampanii Przeciw Homofobii i Centrum Badań nad Uprzedzeniami UW, co zaprezentowano w raporcie „Sytuacja społeczna osób LGBTA w Polsce. Raport za lata 2019-2020” wydanym pod koniec 2021 r.

Źle, a nawet gorzej

Sytuacja zdrowia psychicznego uległa drastycznej zmianie. 44 proc. osób deklaruje poważne objawy depresji. Jest to wzrost o 16 pkt proc. w porównaniu z raportem z 2017 r. Największa część osób z poważnymi zaburzeniami depresyjnymi to osoby, które doświadczyły przemocy motywowanej uprzedzeniami. Prawie 70 proc. osób deklaruje poczucie osamotnienia wbrew swojej woli. Co więcej, 55 proc. badanych twierdzi, że ma myśli samobójcze. Zauważalny jest większy odsetek deklaracji tych osób w gminach objętych „strefami wolnymi od ideologii LGBT”. Gorzej jest również w sferze rodzinnej. O kilka punktów procentowych spadła liczba matek i ojców, którzy wiedzą o nieheteronormatywności swoich dzieci. Niewielkiej poprawie uległ procent przyjaciół, którzy wiedzą o orientacji respondentów, jednakże zmiana wyoutowania jest odnotowana na poziomie 1 pkt proc.

Raport CBOS z 2019 r. pokazuje jednak pewne pozytywne zmiany, które zachodzą w społeczeństwie polskim. W porównaniu z 2001 r. odsetek osób uważających homoseksualizm za rzecz niemoralną i wykluczających akceptację spadł o 17 pkt proc. Zmianie uległ również stosunek do możliwości zawierania związków partnerskich przez osoby tej samej płci. W 2019 r. 35 proc. badanych twierdziło, że osoby te powinny mieć taką opcję, podczas gdy w roku 2011 było to 25 proc. Należy zwrócić uwagę, że prezentowane tu dane opierają się na raportach oddzielonych o siebie o wiele lat. Zmiany w krótszej perspektywie czasu nie są aż tak optymistyczne. W porównaniu z danymi z 2017 r. spadł procent osób deklarujących, że osoby tej samej płci mogą publicznie okazywać swój sposób życia, adoptować dzieci i zawierać związki małżeńskie.

Wspólnym punktem obu tych raportów jest kwestia obecności osób LGBT+ w dużych miastach. Dane z KPH wskazują, że wraz z wiekiem więcej takich osób decyduje się na życie w dużych ośrodkach miejskich. Znajomość z nimi najczęściej deklarują osoby zamieszkujące miasta powyżej 500 tys. mieszkańców. Co takiego miasta oferują osobom nieheteronormatywnym, że decydują się one na zmianę miejsca zamieszkania?

Walka postu z karnawałem

Richard L. Florida, amerykański badacz miast, na podstawie swoich badań empirycznych wysunął tezę, że decydującą rolę w rozwoju ośrodków miejskich ma klasa kreatywna, czyli zbiór osób, które zajmują się zawodami skupionymi na kreatywności i niekonwencjonalnym rozwiązywaniu problemów. Dodatkowo jednym z ważnych czynników, który promuje według badacza rozwój, jest tolerancja. Florida wprowadza szereg wskaźników do oceny atrakcyjności miast – wśród nich znajduje m.in. się gay index, czyli odsetek osób homoseksualnych w mieście. Badacz zauważył związek pomiędzy koncentracją firm związanych z high-techem a liczbą osób homoseksualnych. Przypadek San Francisco, w którym rozwój gay village (dzielnicy gejowskiej) przyczynił się do rozwoju całego miasta, może potwierdzić wyżej przedstawioną teorię.

Castro, dzielnica w San Francisco, zaczęło się rozwijać w latach 50. XX w. W tym czasie zaczęli tam przyjeżdżać wydaleni z armii amerykańskiej homoseksualni mężczyźni. Osiedlali się między innymi przy Polk Street (jednej z głównych ulic gejowskich). Zajmowali opuszczone domy, które były porzucane w wyniku white flight, czyli migracji białych osób z klasy średniej. W latach 60. rozpoczął się aktywny rozwój Castro, do którego zaczęło przeprowadzać się coraz więcej osób – hipisów, homoseksualistów, artystów, amerykańskiej młodzieży. Dzielnica na nowo zaczęła ściągać osoby z klas średnich i wyższych. Rozpoczął się powolny proces gentryfikacji, czyli zmiana dzielnicy zamieszkałej przez lokatorów o różnorodnej przynależności klasowej w miejsce o stosunkowo wysokim statusie. Doprowadziło to do wypchnięcia osób, które nie wchodziły w nowy, „modny” obraz dzielnicy. Część społeczności pochodząca z klasy niższej zmieniała okolicę zamieszkania na tańszą.

W Europie sytuacja wyglądała inaczej. Na zachodzie możemy odnaleźć wiele miejsc związanych ze społecznością LGBT+ – Soho w Londynie, Le Marais w Paryżu czy Reguliersdwarsstraat w Amsterdamie. Nie są to jednak miejsca, które tworzą swoiste gay village czy gay neighborhood, w których mieszkają osoby nieheteronormatywne. Są to prędzej miejsca związane z zabawą, spędzaniem wolnego czasu, dużą liczbą barów, klubów, pracowni artystycznych. W niektórych stolicach europejskich, między innymi w Kopenhadze i Sztokholmie, nie tworzą one zorganizowanej przestrzeni, lecz są porozrzucane po mieście.

Istnienie miejsc dla osób LGBT+ jest ważnym elementem w środowisku miejskim. Miasta oferują przestrzeń, w której osoby nieheteroseksualne mogą czuć się bezpiecznie i przebywać z osobami, które podzielają ich poglądy i przekonania. Dodatkowo ośrodki miejskie oferują coś, co może okazać się ważne przy decyzji o przeprowadzce do dużego miasta – anonimowość. Z jednej strony, jak wskazuje Louis Wirth, w miastach panuje powierzchowność czy wręcz obojętność, ale przycicha również nieformalna kontrola społeczna w postaci relacji sąsiedzkich. Tworzenie się zamkniętych gay villages może jednak powodować zamknięcie się na inne społeczności.

Queerowa Warszawa

Rozwój miejskich społeczności nieheteroseksualnych w Warszawie rozpoczął się wraz z transformacją ustrojową i tworzeniem się w latach 90. XX w. pierwszych barów i klubów gejowskich. W czasach PRL za jedną z bardziej gejowskich dzielnic uchodziło osiedle Za Żelazną Bramą, jednak trudno wskazać powody koncentracji osób homoseksualnych akurat w tym miejscu. O miejscach historycznie ważnych dla społeczności LGBT+ opowiada przewodnik „HomoWarszawa” – są to między innymi dworzec Warszawa Ochota i „Broadway”, czyli pas pomiędzy Dworcem Centralnym a Pałacem Kultury i Nauki. Przeglądając przewodniki LGBT friendly, możemy znaleźć takie miejsca jak klub Metropolis, Glam, Ramona Bar czy Młodsza Siostra.

Jacek Kochanowski w książce „Socjologia seksualności. Marginesy” zastanawia się, czy Warszawa potrzebuje swojego Soho. Wychodząc z perspektywy osób LGBT+, stwierdza, że doceniają one spokój, ponieważ są niewidzialne w heteroseksualnym świecie. Jedynie przemykają, zamykają się w klubach i barach, które pozostają w cieniu. Warszawa potrzebuje odnaleźć i rozwinąć swój queer. Spoglądajmy na rozwiązania z Zachodu, ale obserwujmy też ruch, który powstał w naszych miastach. Ludzie ze środowiska LGBT+ powinni mieć miejsca, w których czują się bezpiecznie i w których mogą być sobą.